Neil Irwin
Một thập kỷ trước đây, lãi suất âm được xem như một câu chuyện mang tính lý thuyết và chủ yếu được thảo luận vấn đề này như một trò chơi giải trí. Hai năm trước đây, lãi suất âm bắt đầu được áp dụng tại một số ít các nước nhỏ. Hiện tại, đây là chính sách được sử dụng ngân hàng trung ương lớn trên toàn cầu bao gồm ngân hàng trung ương châu Âu (ECB) và Bank of Japan.
Vào ngày thứ năm, ngân hàng trung ương Thụy Điển đã giảm lãi suất cho vay xuống âm 0,5% so với mức âm 0,35% trước đó, và họ còn tuyên bố rằng có thể việc giảm lãi suất sẽ còn tiếp tục; chứng khoán của các ngân hàng châu Âu giảm nhẹ bởi vì các nhà đầu tư lo sợ rằng lãi suất âm có thể ảnh hưởng tới lợi nhuận ngân hàng.



Chủ tịch quỹ dự trự liên bang (FED), Janet Yellen, đã công nhận trong một phiên điều trần trước quốc hội ngày thứ tư và thứ năm rằng ngân hàng trung ương Mỹ đang xem xét lại chiến lược, mặc dù bà đã nhấn mạnh rằng chưa nghĩ đến một chuyển hướng như thế.
Nhưng khi lãi suất âm, mà trong đó người gửi tiền phải trả phí để ngân hàng giữ tiền của họ trong tài khoản - điều đang trở thành nguyên tắc phổ biến, có nhiều điều chưa biết về ý nghĩa của những chính sách này cho tài chính, nền kinh tế và thậm chí cho ý nghĩa của tiền tệ.
Có một vài câu hỏi quan trọng và chúng ta có câu trả lời dưới đây.


Lãi suất âm hoạt động như thế nào?


Trong những trường hợp lãi suất mục tiêu được quy định bởi những ngân hàng trung ương như ECB và Swedish Riksbank, người ta quy định lãi suất âm cho các ngân hàng thương mại và các ngân hàng này đến lượt họ chuyển lãi suất này tới khách hàng. Ví dụ như ECB hiện tại có lãi suất âm 0,3%, nghĩa là khi các ngân hàng thương mại gửi tiền qua đêm tại ngân hàng trung ương, họ phải trả tiền để có được đặc quyền này.
Các ngân hàng thương mại có nhiều cách khác nhau để chuyển lãi suất âm đến khách hàng gửi tiền, thường là đặt ra các mức phí cho việc gửi tiền trong tài khoản, mà thực ra cơ bản chính là lãi suất âm được gọi bằng một cái tên khác.
Thị trường trái phiếu cũng phản ánh lãi suất âm, bao gồm các khoản nợ chính phủ dài hạn.
Làm như thế nào mà lãi suất âm được cho rằng sẽ hỗ trợ nền kinh tế?
Gần như theo cùng một cơ chế như khi ngân hàng trung ương cắt giảm lãi suất. Lãi suất thấp khuyến khích đầu tư thương mại và chi tiêu tiêu dùng; tăng giá trị của thị trường chứng khoán và các loại tài sản rủi ro khác; giảm giá trị đồng tiền quốc gia, tăng lợi thế cạnh tranh trong xuất khẩu; và tạo ra dự kiến lạm phát cao hơn trong tương lai, điều này khiến mọi người chi tiêu nhiều hơn cho hiện tại.
Chúng ta đã có hàng thập kỷ trải qua việc các ngân hàng trung ương cố gắng kiểm soát nền kinh tế, ví dụ như bằng cách cắt giảm lãi suất từ 3% xuống 2% khi có suy giảm kinh tế. Việc chuyển qua các chính sách lãi suất âm, ít ra về mặt lí thuyết, là tương tự như trên, nhưng với xuất phát điểm là lãi suất đã xấp xỉ zero.

Vậy nó có hoạt động hay không?
Còn quá sớm để nói chắc chắn về điều này. Ít nhất, dường như có một hệ quả của việc giảm giá trị đồng tiền, khiến cho các ngành công nghiệp xuất khẩu rất mừng rỡ. Nhưng việc tạo ra tăng trưởng kinh tế bền vững xem ra ít rõ ràng hơn, đặc biệt khi các nhược điểm không thể đo lường thì ẩn tàng bên trong.
Những nhược điểm này là gì?
Hệ thống tài chính toàn cầu được xây dựng trên giả định lãi suất dương. Đi đến sử dụng lãi suất âm có thể dẫn tới việc phá hủy cái kiến trúc tài chính, mà thông qua hệ thống đó, tiền tệ và tín dụng đi vào nền kinh tế, và hệ quả là lãi suất âm sẽ cản trở tăng trưởng.
Điều này dẫn tới các ngân hàng có thể ngưng các hoạt động kinh doanh khả thi, có nghĩa là họ loại bỏ một đường dẫn vốn quan trọng từ người tiết kiệm đến các khoản đầu tư sinh lời. Thị trường tiền tệ, quỹ hỗ tương, những thứ phổ biến ở Mỹ cũng có thể không còn tồn tại. Các công ty bảo hiểm và quỹ hưu trí có thể đối mặt với những quá tải/căng thẳng quan trọng trong ngành của họ.
Trong một bài diễn văn năm ngoái, Hervé Hannoun, sau này là phó tổng giám đốc của ngân hàng thanh toán quốc tế (Bank of International Settlements), thậm chí đã lập luận rằng điều này -chỉ lãi suất âm- có thể qua thời gian khuyến khích việc sử dụng tiền ảo như một công cụ thay thế, và nó sẽ phá hủy nền tảng hệ thống tài chính hiện nay.


Câu hỏi là liệu rằng lãi suất âm cuối cùng thậm chí được hợp pháp hóa. Điều này là chưa rõ ràng trong ngôn ngữ của Luật dự trữ liên bang (Federal Reserve Act) rằng liệu họ sẽ cho phép hay không (J.P Koning, nhà bình luận tài chính, điểm lại các khía cạnh pháp lí). Bà Yellen đã nói trong phiên điều trần tuần này rằng tính hợp pháp của lãi suất âm “vẫn là một câu hỏi mà chúng tôi sẽ cần điều tra triệt để hơn”.

Bà ấy đã nói rằng “đây không chỉ là câu hỏi của thẩm quyền pháp lý.”
Bà ấy nói: “Đây là câu hỏi liệu việc bơm tiền trong hệ thống thanh toán có thể xử lý được hay không?”. “Liệu cấu trúc định chế thị trường tiền tệ của chúng ta có tương thích với lãi suất âm hay không?” Chúng ta chưa xác định được điều này.
Các thị trường tài chính ngày nay không định giá được những kỳ quặc nhưng có đầy ý nghĩa của lãi suất âm ở Mỹ. Mặc dù vẫn muốn một đầu mối khiêm tốn chỉ ra rằng lãi suất âm không thể bị loại bỏ phải không? Trong kiểm tra quy định thường niên các ngân hàng lớn, Fed đã nhờ các hãng tìm xem điều gì sẽ xảy ra với việc tài trợ của họ khi rơi vào một kịch bản “nghiêm trọng”, trong đó bao gồm sự tăng đột biến thất nghiệp, và một lãi suất âm 0,5% của trái phiếu kho bạc ngắn hạn - nói một cách khác, các hãng chờ đợi điều gì khi có suy thoái và Fed cắt giảm lãi suất xuống dưới zero.
Bà Yellen đã lưu ý rằng lãi suất trái phiếu kho bạc có thể âm thậm chí khi không có sự tác động chính sách của Fed, như điều này đã xảy ra vài lần trong quá khứ.
Vậy điều kỳ quặc gì sẽ xảy ra trên thế giới nếu lãi suất âm trở nên phổ cập?
Các chính sách ở Châu âu và Nhật vẫn còn tương đối mới và lãi suất chỉ thấp hơn zero một ít tương đối. Nhưng nếu các chính sách trở nên dài hạn hơn, hoặc lãi suất âm hạ xuống thấp hơn, sẽ có nhiều cách suy nghĩ có thể tác động tới các giao dịch hằng ngày.
Ví dụ, có phải mọi người sẽ bắt đầu chuẩn bị cho việc trả hóa đơn cáp truyền hình cả năm hơn là để tiền trong tài khoản ngân hàng để rồi bị tiêu hao dần đúng không? Còn thuế tài sản thì thế nào? Các công ty và chính phủ sẽ đưa ra những chính sách mới cấm mọi người sớm trả tiền hóa đơn đúng không?
Hoặc là như thế này: hiện nay nhiều giao dịch thương mại diễn ra với tín dụng ngắn hạn đi kèm, ví dụ, một công ty nhận một thời gian ân hạn 60 ngày để trả hóa đơn cho nhà cung cấp. Lật nhẹ một cái, bỗng nhiên các nhà cung cấp cấm khách hàng trả tiền trước, và nhấn mạnh rằng khách hàng của họ phải đợi 60 ngày mới được trả tiền.
Các hoạt động kinh doanh mới mẻ có thể mọc lên mà cho phép người ta lưu giữ an toàn hàng ngàn đô la trong một mớ hóa đơn $100, hoặc mọi người có thể mua các đồ dùng có giá trị, và các ngân hàng không thể đặt lãi suất âm trên những thứ này đúng không?
“Lãi suất âm ở Nhật đang làm rối tung tâm trí tôi”. Jose Canseco, vận động viên bóng bóng chày hài hước đã nghỉ hưu, không quen thuộc với những suy tưởng kinh tế, viết trên Twitter. Và sự thật thì anh ta không phải là người duy nhất.
Đoàn Thành Đô dịch
Nguồn: “Negative 0,5% Interest Rate: Why People Are Paying to Save?”, New York Time, Feb. 12, 2016


Theo dõi góc nhìn đầu tư mới nhất

* indicates required